Select your language

    Respons blong PM Salwai long tok tok blong President Lonsdale

    Respons blong PM Salwai long tok tok blong President Lonsdale

    Hon. Spika long behalf blong ol memba blong Parlemen wetem ol pipol blong Vanuatu, mi talem thenkio long H.E President blong Ripablik long Toktok we hemi mekem long haos ia mo mi biliv se ol pipol blong yumi truaot long Vanuatu oli harem ol important conserns we he,i resen long saed blong situasen blong nasonal sekuriti blong Nesen mo sekuriti blong pipol.

     

    H.E hemi tatshem sam aspect blong Nasonal sekuriti: Nasonal Sekuriti blong Nesen wetem ol citizens, rule of law, peace mo justice, sekuriti blong natural risos blong yumi wtem envronment, sekuriti long saed blong defence, situasen blong ol police Fos isiu blong unemployement.

     

    Nasonal Sekuriti blong Nesen wetem ol citizens

     

    ·         inkris blong ol  criminal activiti long Port Vila mo long ol aeland

     

    Olsem happiest ples long wol, i sad blong luk inkris blong plande form blong criminal activiti: stil, trespass, marijuana, rape mo incest. hemia hemi tru mo ikat nid blong mentenem physical presence blong ol police ofisa long everi aeland blong Vanuatu. Tede, ikat ol equipment blong wok mo police ofisa insaed, hemi nid blong maintenem presence blong police long everi aeland, ol new ofis post oli mas operet wetem ol police, nomo hemi no eventhough ino inaf.

     

    Situasen ino nidim police nomo, i nid blong yumi gat ol responsibol citizens ,  kavman i nid blong revisem system blong hem:

    Ø  Trougth long education long home; not only formal

    Ø  Trough long kastom education wetem rle blong ol jifs;

    Ø  Trough long role blong ol lida blong church;

    Ø  Trough long respect blong ol citizens, mo respect blo famili value

    Last yia, kavman i amendem penal code inkrisim ol penalties,

     

    Hon. spika, kavman emi understandem increase blong population mo unemployement mo emi important blong addresem olgeta crimes we emi stap happen long kaontri we hemi no wok blong police nomo olsem oltaem yume stap tingitng.

     

    tedei, Kavman emi wandem se every stakeholder's oli mas participate blong addressem ol crimes long every levels, olsem long family, village, Aeras, aeland, Provinces, mo ol pablik institutions olsem schools.

    Vanuatu Police Force long last yia 2016, emi bin organisem wan Community policing symposium we yumi bin witnesem plante stakeholders we oli bin attaendem mo gat gudfala outcome we ol stakeholders oli confirm commitment blong wok wetem police blong addressem ol crimes truaot long kaontri.

    Hon. Spika, Kavman, emi stap wok blong olgate services blong police emi mas be decentralize iko long olgeta remote areas councils mo establishim wan strong close working partnership wetem wetem om stakeholders blong addressem olgeta dei to dei craem.

    ·         corapsen i afektem jastis mo Sekurity

    Hon. spika, long poen ia, mo wantem talem se ino ol elected lida nomo oli save be sabjek long korapsen but ol civil servant too oli save be corapt, ol managers blong ok statutory body blong kavman too oli save be corapt.

    Taem we wan departmen blong kavman o wan statutory body i mekem se serves deliveri i fasfas long samfala pipol bat serves deliveri i hariap blong samefala nomo, o taem we wan departmen blong kavman o wan statutori body i stap penem rule of law blong favorem wan person, wan kampani o wan grup blong person, i minim se i kat corapsen insaed long institusen ia.

    Hon Spika, yumi mas watjem gud too ol investa we oli kam long kaontri. Ol genuine investa bae oli kam, oli folam everi process blong wok wetem law blong kaontri mo oli invest. i kat few we oli kam stap tantanem raon olbaot long Port Vila, oli wandem luk everi Minista includum me as pream minista: Hon spika, yumi mas watch aot long ol kiaman investa ia from oli save lid i ko long korapsen.

    Why corapsen i happen? i kat ol required legislasen mo regulesen:

    Ø  Problem blong educasen: either no enough or tumas blong save penem ol prosija

    Ø  problem blong law wages bat kavman i stap addresem naoia tru long GRT

    Ø  Ol institusen we oli responsible blong addresem corapsen oli wik or oli no kat inaf risos nid blong rifrocem

    v  Auditor General i nidim wan niu legislasen;

    v  Hemi nid blong kat amendmen long law blong ombudsman;

    v  Hemi nid blong pablik  Accounts i propose, wan legislasen long ol parliamentary committee

    v  kavman i set up court blong anti korapsen las yia.

     

    Hon. Spika, mo agri se kaontri mo especiali yumi ol lida, yumo mas stap oltaem long posisen blong showem se rule of law, Transparency mo Accountability oli stap olsem normal fasin blong wok.

    ·         Vanuatu: advocator blong pis, uniti mi jastis

    Mr. spika, hemi tru se ol resposibol lida blong Vanuatu bai oli always advocated ol stampa toktok blong pis , Unity mo jastis, ùo bae oli tok agenseù ol narafala violation blonghuman raets long ol colonized kaontri we oli stap yet blong karem self-determination blong olgeta.

    Long poen ia, H.E i mentionem posibol threat blong wan forein intrusion mo atak mo hemi stap rifea long warning blong indonesia in rilesen long stand blong Vanuatu long kes blong wets Papua.

    Vanuatu olsem wan independent state mo memeba blong united nations, he,i ratifaem ol resolusen mo ol Conventions blong UN we oli related long human raet.

    Mo long saed blong decolonasasen, Vanuatu i adoptem afta independance Foreign polisi blong " decolonasation" we i legitimatem establishment blong Malanesian Speadhead Group- MSG

    ·         unemployement rate inkris

    Hon. Spika, i true se plante pipol, especiali ol yangfala we oli liv long tufala town, Port Vila mo Lugainville, oli no save faenem wok, mo hemi wan sosol fakt se fasin blong no wok i contribut long jalenj blong sekuriti blong nasen.

    Plante taem, ol toktok oli stap talem se " sapos yu no kat wok, go back long aeland long graon blong yu blong mekem laef blong yu". Bat whael graon hemi blong kastom owna:

    1.       Saez blong graon blong ol bubu i stap semak be populasen i continu blong grow long everi dei;

    2.       Every man Vanuatu oli no gat smol size blong graon mekem se samfala family oli nomo gat graon;

    3.       unnecessary dispute blong graon from selfishness i mekem plante man ples i ronze mo silim ples blong laev safely

     

    Hon. Spika , isiu blong unemployement ino isi blong kavman hemi wan, bat hemibisnis blong everiwan we oli operate long ol economik activiti, especiali now ol stakeholder long pravet we i includim ol union. Kavman i stap blong mekem ol required regulasen we olifavorem economic growth or fasin blong impruvum raning blong bisnis mo semtam kivim employement opportunity

    Ø  fasilitetm coming blong ol investa tru long VIP, visa waver permanent visa

    Ø  land isiu wetem amendment blong ol law blong kraon

    Ø  Prioritiseim ol investment long: infrrastructure, tourism, sekta blong agrikalja

    Ø  retirement programme we kavman i introdusim mast yia

     

    i should openem job opportunity, ol narafala policies we kavman i stap underplanem

    Ø  openemap more market

    Ø  fasilitetem labour mobility tru long legislasen long parleamen; ( trade agrimen)

    Ø  impruvum access long education i kasem yia 10;

    Ø  inkrisim budget blong scholarship;

    Ø  inkrisim ol diplomatic missions

    Bat heli ia nid blong improvum role blong sam institusen blong addresem employemen blong ol yut

    Ø  Ministry blong youth

    Ø  Labour Departmen: i concentrate long RSE tedei mo inomo adresem role bong hem blong protection blong loca labour blong ol Ni-Vanuatu mo putum ol raet wages, tedei mi admitim se i gat violation long raet blong workers long Vanuatu.

    Ø  immigration: i mas reflectem policy blong kavman blong promotem investmen long Vanuatu

     

    mo strongly apil i go long pravet sekta blong kam forward blong wok wetem Kavmanblong  openem maket blong labour. Vanuatu ini save depend nomo long kavman blong krietem ol job. yumi kam tru finis long comprehensive Reform Program (CRP) we long taem ia, yumi bin adoptem polisi blong " praevet sekta lead growth". Tedei, yumi wandem luk se pravet sekta i continu blong lidim econo,ic growth long kaontri blong yumi. taem kavman i mekem pat blonghem, praevet sekta i mas mekem pat long hem. Mi tekem opportunity blong talem thankio long praevet sekta long participate long hem.

    Sekurity blong natural Risos blong yumi wetem environmen

    H.E i tokbaot too skurity blong ol natural risos mo environment. Hon. Spika, long poen ia, Ministry blong Climate Change wetem ministry blong Agriculture oli kat finis in place ol law wetem ol required legislasen blong tekem kea long sekuriti blong ol risos olsem marine risos mo natural forest. Inomi problem blong law o regulasen, bat hemi problem blong yumi we yumi iusum ol natural risos zitaot kea, yumi gat ol law mo regulasen oli stap, yumi gat too ol kastom regulasen mo kastom praktis oli stap long wanwan aeland blong yumi long protektem ol natural risos. Bat ol kastom praktis too oli stap lus. Atitiud bling yumi ol man Vanuatu i mas change nomata populasen blong yumi i stap grow, from duty bong yumi hemi blong tekem kea long ol natural risos ia blong se long future generasen bae oli benefit long olketa

    Mr. spika, Kavman bae i tekem kea long rikuest blong head of state blong saed blong eria blong Vat tade blong i stap olsem marine National Reserve.

    Vanuatu Police Fos

    Hon. Spika, H.E i tok plande long saed blong Vanuatu police Fos.

    Vanuatu Police Force we hemi establish under long police Act Cap 105, emi responsible blong mentenem loa mo oda, mo sekirity blong Ripablik blong Vanuatu. Kavman since long pas yia emi bin recruit folem wokfos renewal program blong Vanuatu Police Force we yumi lukim plante memba oli bin retire mo kavman emi recruitim ol niu membas.

     

    Kavman, hemi understand olgeta social mo economic developmen we hemi stap tekem plas naoia long kaontri mo considerem olgeta disadvantage blong ol developmen ia we mbai hemi save underminim rule blong loa mo sekurity authority blong independent state ia.

    ·         Vanuatu Police Fos hemi under-staff blong servem pipol blong Vanuatu we numbe blong hem i continu blong grow

    Hon.Spika, kavman hemi bin luk save Nasional sekuriti blong nasen ia olsem wan long ol praority blong hem therefor he,i addesem tru long Nasional Sastainable developmen plan blong 2016 to 2030 unda long social pilar namba 5 we itokbaot sekuriti, pis mo jastis.

     

    Kavman hemi luk save sapot blong intanasional supporting patna Agenci olsem Vanuatu Australia Policing Jastis Proram mi Defence CooperationProgram long saed blong providem assistance i kam long Vanuatu police Force mo blong Participate long ol intanasional mo regional forums. Kavman hemi luk save mo continu blong sapotem ol bilateral mo multilateral Agreement we oli bin established folem ol mutual understanding mo common interest blong ol rigional mo intanasional sekuriti Agency wetem Vanuatu Police Fos.

    Gavman hemi acknowlegem se Vanuatu Police Fs hemi gat olfala wokfos mo hemi unda staff. Hemi gat urgent nid blong gat wan ricrutmen lon gthis yia blong fulmap space blong retirees we oli leavim fos mo blo fulmap ol empty positions long current approved structure we i stap.

    ·         Vanuatu Police Fos hemi lack long risos developmen mo capasiti bilding mi hemi nid blong isum ol latesr technological devemopment blong alawem hem blong operat efisiently mo confidently.

    Hon. spika, long saed blong niu teknology, kavman emi putum ol praority long wanem niu teknologie yumi nidim blong helpem wok blong police mo yumi save sustainem

    Kavman tru long sapot blong ol donna patna long Vanuatu Australia policing program oli stap rolem aot police Informasen managemen system long olgeta Police stations truaot long olgeta main centa mo provinces blong yumi.

    As mi stap toktok, Northern Command -Santo, Lakatoro-Malekula, Saratamata-Ambae, oli stap wok long police Informasen System ia finis whilst wok stap ko hed long southern command mo Isangel long Tanna.

    Police Informasen  Management System ia hemi kivim long yumi accurate incidents mi registered crime we oli happen long olgeta areas blong yumi truaot long Vanuatu.

    System ia hemi kivim informasen blong olgeta crimes we oli stap happen long olgeta village, areas, aeland ùo provinces. Hemi givim namba blong olgeta viktim mo olgeta we oli mekem trabol oli blong wanem aeland, wanem religion, hemi wok or i no wok, includem wanem part blong kaontri blong yumi i kat ol wanem kaen crime emi stap heppen long hem.

    Police Informasen managment System ia mbai hemi providem accurate informasen long ol real incidents mo crimes blong helpem kavman taem hemi mekem desisen long loa, oda mo sikuriti long future.

    Hon. Spika, long saed blong ol equipmen, kavman hemi bin tekem measure wetem sapot blong olgeta partna mo jenisim samfala equipmen's we Vanuatu police Force hemi stap usum blong mitim intanasional standards o requirements. Olgeta equipment ia olsem; thankio long chinese:

    1.       Ol masket ze yumi putum aot hemi ol self loading move i ko long famas,

    2.       yumi gat wan forensic lab we hemi stap certifyem ol finger prints we oli karem long crime scenes mo testify long court

    3.       Olgeta trak we oli very helful lonf taem blong humanitarien sapot during long disasta

    4.       Repair mo maintenance blong RVS Tokoro mo RVS Turoroa,

    5.       Repairs blong ol office building mo staff long cooks barrack long Vila TIroas barrack long Santo.

    Kavman hemi continu blong wok blong reviewem olgeta equipmen we hemi nid blong jenchem blong mekem hemi happen. Mi tekem opportunity blong talem ol developmen patne olsem: Australia, China mo New Zeland.

    ·         Ol memba blong Vanuatu police Fos mo olgeta we oli wo long helt oli the lowest paid officer blong Vanuatu.

    Long poen blong salary level, GRT i stap achessem blong ol Police ofisa, Hon spika, Kavman tru long ministry blong internal affairs, police Departmen mo Departmen bong government Remuneration tribunal oli just completem wan salary review blong Vanuatu Police Force.

    Analysis hemi compare wetem ol police serves blong samfala kaontris mo narafala commisions, considerem nature blong work mo cost blong living long Vanuatu blong mekem sure se olgeta members blong Police Force oli deservem wan salary structure we hemi suitim nature wok blong olgeta.

    Revised salary structure ia hemi stap wetem Department blong Gavman Remineration Tribunal blong oli finalesem blong ko tru long few formal process before kavman hemi implementem.

    Hon. spika, kavman, mbai hemi kamaot yet blong officially announcem taem niu salary blong Vanuatu police Force hemi kam into Force.

    Folem retirement package, Police should be capable blong recuitim il niu memba blong fos blong replacem olgeta we oli retire folem age mo olgeta we oli retire folem health problem.

    Plan blong kavmanhemi blong recruitim requied numba we fos i nidim folem decision blong Police Services Commission.

    Vanuatu Police fos i nidim training: FAT i requirem kavman blong invest long niu aquipmen mo training. Kavmen i nid too blong leftemap level blong police school.

    Police i mas ket wan operating budget we i allowem hem blong stap more closer long ol pipol.

    Conclusen

    Long conclusion Mr spika, wetem limited resos we Vanuatu i kat, someone i save mekem wan observesen se skuriti blong nesen i stap long wan vulnerabol situasen. Folem limited resos blong Nesen ian ol saksesif Kavman since independance kasem tede oli save afordem nomo blong faenemm cost blong Fos we i stap naoia. However, hemi duty blong Kavman blong OLTAEM improvum situasen mo environment we Vanuatu police fos i stap operate long hem, bat Vanuatu ino save aford blong pem cost blong mentenem wan full fledge military army bat i stap long Nasional sekuriti Kaonsel

    Hon. spika, givim taem long mi blong aknolejem ol kontribusen blong ol donor partners blong yumi from ol partnershi program we Vanuatu Police Fos i kat wetem olgeta. help blong ol partners blong yumi i mekem se situasen blong Fos blong koantri i stap long stage we yumi lukim tede

    Hon. Spikan givim taem long mi too blong aknolejem ol kontribusen blong ol jifs, ol lida blong ol ko,uniti wetem ol lida blong church truaot long kaontri long ol wok we oli mekem wetem Vanuatu Police FOs blong mentenem sekuriti, pis mo uniti i stap oltaem long  Ripablik blong Vanuatu. Kavman i putum wan suplementary budget long VFF from pacific games, mo long 2017 Pacific  Mini-games, kavman bae i provaedem sekuriti olsem we organizing komiti bae i requirem, mo i putum supplementary budget ia long hem.

    Hon. Spika, H.E i klosem toktok blong hem wetem wan consern we hemi resem long saed blong distribusen blong cyclone relief long Torres.

    ·         Fasin blong saplaem ol Non-helthi medecine ino polisi blong Kavman we mi lidim tede

    ·         Fasin blong mekem fulap assessment mo slowem disturbution blong food mo wota relief ino polisi blong Kavman we mi lidim tede

    I true se assesment i tekem taem. Bat Mr Spika, mi wantem aknowledgem kontribusen blong ol dona patna long response we oli givim toward ol pipol mo long assesment we oli afekted by tropical cyclone dona. COM i disaed finis blong declarem Torres grup i wan disaster zone, ol victime se before long  Pam.

    ol issue blonf nasional sekuriti wei oli raised by President oli important bat oli nidim risos. Yumi mas Lukluk long revenu mi mekem ol necessary reforms folem ol challenges we oli raised today.

     

     

    Hon Spika , thankio blong allawem mo blong respond long toktok blong H.E