Select your language

    Tede moning extra-ordinary sesen blong palaman ino save gohet afta we ino kat quorum blong 34 memba blong palaman. Long tede moning spika blong palaman, Esmon Sae i talem se oli kandem namba blong ol memba we oli bin stap tede long chamber, hemi kasem nomo 31 be blong hemi kat quorum, namba hemi mas kasem 34 MP.
    Tede moning, hemi lukim lida blong oposisen, Ishmael Kalsakau, hemi no bin kam wetem ol memba blong palaman blong oposisen. Ikat sam memba blong palaman blong gavman saed tu we oli no bin stap tede morning olsem minista blong climate change, Ham Lini we hemi stap long ovasi folem international miting blong climate change.  Wetem 31 we oli stap long palaman tede moning mo ol gavman MP we oli no stap, hemi mekem wan total blong 36 evriwan we oli stap long gavman saed.
    From we ino bin kat quorum bae palaman, hemi mit nomo long tasde blong tokbaut ol bill blong gavman. Extra-ordinary sesen ia we hemi las extra-ordinari sesen blong yia ia, gavman nao, hemi bin singautem blong tokbaut ol bill blong hem. Folem standing oda blong palaman o lo blong palaman, evri fes de blong ol sesen blong palaman, i mas kat quorum blong 52 memba blong palaman

    Opening toktok

    Forum I luksave:

    1.       Everi wok, efot, komitmen mo kontribiusen blong olgeta lidas blong bifo mo naoia we oli bin pat blong ol diferen system blong decentralisation we Vanuatu I bin ko tru long olgeta.

    2.       I bin gat sam wok I bin happen finis tru long ripot blong Decentralisation Riviu Komisen blong 2010, be yumi luksave mo akseptem se igat fulap wok I stap yet blong mekem.

    3.       Fasin o strakja blong wok we kaontri emi bin stap folem emi no fitim kaljorol setap blong kaontri ia we emi bes long Melanesian valius, Christian principles mo Faith in God. 

    4.       Kavman blong tede tru long 100 dei plan blong hem blong mekem I posibol blong kaontri I save lukluk bakeken long strakja blong decentralisation blong kaontri.

    5.       Olgeta wok mo disisens blong siks (6) Provinsol Kaonsel wetem 72 Eria Kaonsels we I bin kamaot long Provinsol Forums blong olgeta we I bin tekem ples long manis Oktoba 2017.

    6.       Olgeta wok mo disisen blong Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs we I bin tekem ples long namba 14 Novemba 2017.

    Wetem olgeta toktok antap Forum I agri long olgeta tingting ia:

    Olsem pat blong disisen blong Kavman blong Ripablik blong Vanuatu blong adresem isu blong seves dilivari long olgeta pipol blong hem, emi impotent blong karem tingting blong olgeta pipol blong hem long olgeta vilij, eria kaonsel, aelan, provins, mo nasonal level.  Emia blong alaoem olgeta pipol blong Vanuatu blong oli talemaot wanem we I stap olsem olgeta jalenjes blong system we stap naoia long saed blong seves dilivari mo wanem I nid blong happen blong impruvum seves dilivari long kaontri tru long ol strakja mo badjet blong hem.

    Nasonal forum emi bin tekem ples long Port Vila long namba 16 mo 17 blong manis Novemba 2017.  Forum ia emi bin tekem tugeta everi Jeaman blong 72 Eria Kaonsels, olgeta memba blong Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs mo ol kastom jifs, Hon Presidents blong siks (6) Provinsol Kaonsels, olgeta Provinsol Kaonselas, olgeta Sekretri Jenerols blong olgeta Provinsol Kaonsels, Stet Ministas, Palamentri Sekretris, sinia Kavman ofisols, Nasonal Kaonsel blong olgeta Woman, Vanuatu Kristian  Kaonsel,  Nasonal Yut Kaonsel, narafala Non-Kavamentol Organisations (NGOs), olgeta representetifs blong Development Patnas, mo jenerol pablik.

    Nasonal forum emi bin provaedem opotuniti blong siks (6) Provinsol Kaonsels mo Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs blong givim long Kavman olgeta resolusen blong olgeta.  Antap long handing ova blong olgeta resolusens, nasonal forum emi bin provaedem opotuniti tu blong verifaem niufala propos decentralisation concept.  Forum emi bin provaedem opotuniti tu blong ol institiusen blong Kavman we oli gat samfala experience wetem decentralisen blong olgeta seves blong olgeta finis, olsem Edukesen mo Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs blong shearem expiriens blong olgeta, jalenjes, opotunitis, fiuja plans, mo hao oli save fit long niufala concept blong decentralisation ia.   Electoral ofis emi bin resemap samfala teknikol isu we bae emi dil wetem elections mo klos konstitiuensi we I nid blong lukluk gud long olgeta long saed blong olgeta loa mo prinsibol blong feanes.

     

    Acknowledgment toktok

    Nasonal forum emi talem bigfala tenkyu tu long Kavman tru long Hon Alfred Maoh (MP), Minista blong Intenal Afeas mo tim blong hem long luksave mo komitmen blong Kavman blong lukluk bakeken long isu blong seves dilivari, mo janis we emi givim long olgeta pipol blong hem long nasonal level blong talemaot tingting blong olgeta mo givim sam lukluk blong helpem Kavman blong kamap wetem niufala decentralisation concept.  Forum I wandem talem bigfala tenkyu long everiwan we I bin mekem taem blong atendem impoten forum ia.  Bigfala tenkyu blong nasonal forum iko tu long Teknikol Advaesa, Russell Nari mo tim blong hem blong save kamap wetem wan draft concept mo tu blong mekem sua se everi sekta blong popiulesen long Vanuatu oli givim tingting blong olgeta long propos concept blong decentralisation system.

    Resolusen blong Nasonal Forum

    Nasonal Forum emi agri mo endosem niufala propos concept blong decentralisation.

    Blong sapotem implementesen blong Nasonal Sastenebol Development Plan olsem tru Plan blong ol Pipol blong Vanuatu Forum emi diskasem mo agri long olgeta resolusens ia:

    1.       Rivium mo adoptem politikol mo strakjorol rifoms long system blong politiks mo wok long Vanuatu long wanwan eria kaonsel folem kastom blong Vanuatu.

    (i)                  Karemaot siks (6) Provinsol Kaonsels mo putum long ples blong hem olgeta Ekonomik Eria Kaonsels.

    (a)    Rivium olgeta loa, strakja mo badjet blong establishem olgeta propos niu Ekonomik Erias; mo

    (b)   Rolemaot tri erias long wanwan provins stat long nekis yia 2018 olsem pilot blong save lanem lessons long hem blong impruvum system ia.

    (ii)                Krietem olgeta klos konstitiuensi blong mekem sua se I gat fea representesen long Palamen, mo tu krietem strong link wetem eria risk-informed planning mo badjeting wetem olgeta memba blong Palamen (MPs).

    (a)    Ministri blong Intenal Afeas wetem tim blong hem blong mekem wan ful presentesen long Electoral Ofis mo Electoral Komisen blong givim bakraon blong tingting blong klos konstitiuensi;

    (b)   Kavman blong setemap wan Baondri Komisen we bae I gat representetif blong Ministri blong Intenal Afea, Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs, State Law Ofis, Electoral Ofis mo Electoral Komisen blong statem proses blong faenalaesem olgeta baondri blong klos konstitiuensi;

    (c)    Mekem sua se proposal blong klos konstitiuensi emi kam pat blong wan bigfala politikol rifom we Kavman emi stap tokabaot; mo

    (d)   Electoral Komisen blong stat wok long reallocation blong ol MPs.

    (iii)               Rivium ful Kavman masinari blong mekem sua se ino gat duplication, ovalap mo inefficiencies insaed long strakja blong Kavman long saed blong polisi making, regulation o enforcement mo implementesen.

    (a)    Ministri blong Intenal Afea blong wok klosap wetem Ofis blong Praem Minista (DESPAC), mo olgeta Komisens blong rivium ful Kavman masinari, inkludim olgeta politikol posts long level blong nasonal, provinsol mo Ekonomik Eria.

    2.       Rivium mo adoptem ekonomik mo kavanans rifoms blong givim onasip mo control blong ekonomi blong Vanuatu iko bak long olgeta Jifs mo pipol blong olgeta folem fasin mo strakja  blong kastom.

    (i)                  Kavman tru long Ministri blong Intenal Afeas mo Ministri blong Jastis mo Komuniti Servis blong wok wetem Provinsol Kaonsels mo Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs blong fanalaesem olgeta niu ekonomik erias;

    (ii)                Wok wetem Ministri blong Lans mo Jastis mo Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs blong kliarem olgeta propos development erias blong mekem oli avelebol blong development; mo

    (iii)               Wok wetem DESPAC, Ministri blong Faenans mo olgeta narafala Ministri mo Dipatmen blong agri long niufala planning mo badjet proses 

    3.       Rivium mo adoptem faenans rifoms blong sapotem bigfala tingting blong Decentralisation rifoms.

    (i)                  Wok wetem Ministri blong Faenans mo Ekonomik Manejmen (MFEM) blong setemap olgeta faenansol system long eria level blong save kolektem revenue mo tu manejem, rekodem mo ripot folem ol development plan blong eria.

    (ii)                Devolvem paoa mo finance iko long level blong provins mo eria kaonsels.

    4.       Kavman tru long Ministri blong Intenal Afeas blong developem wan 10 yia implementesen plan blong kaedem proses blong decentralisation rifom ia, we bae emi kavaremap transition mo ful implementesen phase blong hem (2018-2028).

    5.       Kavman tru long Kaonsel blong olgeta Minista blong konsidarem mo endosem bifo long end blong 2017 propos decentralisation concept folem wish blong olgeta pipol blong Vanuatu olsem we I kamaot long olgeta siks (6) Provinsol forums, Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs, mo Nasonal Forum. 

    6.       Kavman blong tekem olsem wan priority blong helpem Malvatumauri Kaonsel blong olgeta Jifs wetem risoses blong karemoat rodmap blong hem olsem beses blong niufala propos decentralisation system.

    Las toktok

    Olsem olgeta representetif we oli bin atendem tu dei nasonal forum, mifala I gat bigfala ona mo respect blong givim long Kavman olgeta resolusens ia mo askem long Kavman blong emi mekem olgeta neseseri jenjes long olgeta loa, Konstitiusen, strakja, proses, risoses, mo badjet blong mekem olgeta resolusen ia oli wok.

    Bae wanwan organisations we I represented long forum ia bae i stap redi oltaem blong wok tugeta wetem Kavman blong putum wan system blong decentralisation we bae emi save wok, jipa blong ranem mo emi efficient mo effective blong mekem sua se emi mekem olgeta samting ia:

    (i)                  Karem Kavman emi kam klosap long olgeta pipol blong hem;

    (ii)                Alaoem olgeta pipol blong hem blong oli save tek pat long disisen making blong hem; mo

    (iii)               Alaoem mo enablem olgeta pipol blong hem blong oli save actively participate long development blong kaontri ia long wan meaningful way.

    You Excellency

    Long bihalf blong kavman mo pipol blong Ripablik blong Vanuatu, mo kat hona blong aknowledgem reception blonh leta blong yu excellency long 12 september 2017 we hemi rid olsem:

    Long bihalf blong Kavman mo pipol ripablik blong China, mi kat hona blong tufala saed, se tru long friendly consaltasen we i rijim wan agrimen we i ko olsem

            I.             Folem riquest blong riquest blong Ripablik blong Vanuatu, Kavman pipol Ripablik blong China, i agri blong provaetem i kam long kavman wetem 131 tanks blong wota we kapacity  blong hemi hemi 6 000 lita  mo 15 tank blong wota tanks we kapacity blong hemi hemi 10 000 lita bai hemi delivery  olsem wan guds long Port Vila. Expenses blong every tank ia hemi 2 600 000.00 RMB YUAN ( hemi 2 millions six hundred thousand renminbi  yuan) we i kam out above mo bai oli pem grant assistance we i stipulated  long ekonomik mo teknikal kooperative agrimen bitwin kavman blong China mo Vanuatu we oli saenem lonf namba 19 novemba 2017.      

    II.           Vanuatu saed bai hemi risponsible long hem mo bear long expenses blong clearence blong kastoms, bai i risponsible long delivery blong ol gud , long lokal transport mo long distribusen taem we ol guds oli arrive olsem we i mensen long wota tanks long Port Vila.

    III.            Apon long arrival we i mentionem antap ol guds long Port Vila, tufala saet bai oli kam tugeta blong examinem quality mo quantity specificasen blong ol guds mo sabcribem handing ova blong certificate

      IV.             Base blong leta ia, replae blong your Excellency se institusen we chinese Kavman i disaenem bai i kam issu blong bill blong akaon long quadruplicate blong settlemen we i stap - long expenses long limp sum tru long China Divilopmen Bank mo Reserve Bank blong Vanuatu.

    Spos your Excellency hemi kaendly confirmem long leta long riplace long bihalf long estimed Kavman, long leta ia mo riplae blong your Excellency bai i constitue agrimen bitwin tufala kaontri ia.

    Mi kat hona blong confirmem long bihalf blong kavman blong ripablik blong Vanuatu long foregoing arangmen mo iagri se leta blong your Excellency mo leta bai i regardem constituting blong agrimen bitwin tufala Kavman we bai i enter long force long deit blong riplae ia

    Mi tekem aportunity ia blong extendem long your Excellency assurances blong haes considerasen

     

    Honarable Charlot SALWAI TABIMASMAS

    Praem Minista

     

    Ofis blong Praem Minista 

    Mi stap welkamem yumi everiwan tede long ples ia blong tingbaut " Wol Sik Suka Dei" or World Diabetes Day " we yumi stap tingbaut ol familirs we oli kasem sik ia.

    Theme blong yumi tingbaut long dei ia hemi:

    VANUATU SIK SUKA KAM ANTAP!! YUMI MAS TEKEM OL AKSEN TEDE!!

    ·       Non - Communicable Disease o NCD he,i wan bigfala konsen long Kaontri tudei from hemi stap aftektem kolosap everi home mo family long Vanuatu.

    ·     Yumi ol citizens blong kaontri ia yumi jenisim fasin mo lasfstael blong yumi kwiktaem tumas i mekem se yumi stap long wan situasen we bae yumi faenem i had blong kontrolem sik ia.

    ·         Long everi yia raon long wol mo long ol Kaontri olsem Vanuatu yumi stap observem dei ia " Wol Sik Suka Dei " Folem theme we i ben talemaot finis- Long Vanuatu Sik Suka i ko antap follem survey blong 2012 we i talem se i kat 20 % blong  populasen i kat sik suka we hemi minim se tede yumi kat 50 000 pipol oli kasem sik i stap

    ·    Sik Sika hemi wan serious mo wan long taem siknes we sik suka level long blad i ko antap bitim nomal value forom sipose wan organn oli kolam pankreas hemi no save producem enap insulin blong regulatem suka oe bodi blong yumi i no save gud Insulin ia

    ·         Blong blokem mo kontrolem Sik Suka hemi impoten blong kontrolem gud ol risk factors blong NCDs olsem         

                                                      : - Kaikai ol helti kaekae oltaem

                                                    : - Muvmuvem bodi oltaem

                                                    : - Stop smokem tobacco

                                                    : - No drink tumas kava Alkol mo kava

                                                    : - Mekem ol helt jekap blo yu oltaem

    ·         Yumi save delayem mo blokem Sik Suka long ol man we oli

                                                    :- fatfat (overweight)

                                                    :- ol kaekae mo muvmuvem bodi ( exesaeses) oli save kam mo effectiv bitim use blong mersin.               

                                                     :- jekemap helt blong yu earli mo oltaem blong managem gud helt  blong yu.

    ·         Yumi save gud se wetem lukaot gud yumi long NCD risk factors ia, yumi save manajem yumi or pipol wetem sik suka mo oli save live wetem longfala laef mo gudfala helti laef.

     Economic impact blong sik suka hemi high tumas long kavman mo ol pipol we oli kasem sik suka

    Hemia i mo long managem ol complikasen we sik suka i save kosem olsem

                    :- Man i no save kam blind ( No save Lukluk)

                    :-Man i kasem ol Stroke mo heart attacks

                    :- Man i kasem kidney failure ( Kindney oli nomo save wok gud)

                    :- mo oli save katemaot ol leg or part blong bodi ( amputation)

     Vanuatu hemi no diferen  long ol nara Kaontri long Pacific rijen we olgeta tu oli stap wok had blong adresem sik NCD naoia.

    ·         Ol lidas  mo populasen blong Vanuatu, from divastesen we NCD particular sik suka i stap kosem tedei, i kat nid blong kat wan hae level acksen blong Kavman mo everiwan long difdiferen level, blong diklerem long nesen mo ol pipol blong yumi se yumi kat konsen mi yumi wantem watchem plejem komitmen blong yumi blong faetem sik ia.

    ·         Mo mi stap mekem spesel call long yumi wan wan ol Lidas blong tekem jalenj mo informem ol populasen blong yumi mo wok tugeta wetem kavman mo health otoriti blong faetem sik suka long suka long kaontri blong yumi.

    ·         Mi tekem janis ia tu blong talem thank yu long WHO ( World Health Organisation), mo ol nara Health partna long continious effort mo assistance blong olgetaem. 

    ·         Mi tekem special janis ia tu long ol man we oli statem mo reactivetem ( Vanuatu sik suka Association or Vanuatu Biabetes association) blong helpem kavman  blong yumi blo addresem Sik Suka long Vanuatu mo mi stap invaetem nay man, woman, cooperate bodies, pravet secta including civil sosaety Organisations  blong kam joenem Vanuatu Diabetes association blong yumi partner blong fightem NCDs especiali sik suka long gudfala kaontri blong yumi.

    ·         Faenali mo long behalf blong kavman mo pipol blong Vanuatu mi kat honor mo respect blong diklerem " 2017 World Diabetes Day" wetem ofisoli re-launchem- "Vanuatu Diabetes Association" or  " Vanuatu Sik Suka Associsen " wetem following documens ia we MOH-NCD/HP Units mo VDA, oli developem blong addresem NCDs particularli sik suka naoia iko.

     

     

    Thank you long  attention blong yumi everiwan 

    Air Vanuatu, hemi kat wan niu board of directors.  Niu board ia we hemi stap anda long chairmanship blong Mr Joel Lengsau, hemi karem representatif blong ol shareholders, turisim sekta mo nara praevet sekta. Niu board of directors, hemi tekem ples blong board we Mr John Lum, hemi bin lidim stat long las yia.

    Fes miting blong board, hemi tekem ples long las wik. Fes miting blong niu board ia, hemi karemaut ol monthly salary blong ol foma board members we hemi bin lukim chairman, hemi kasem moa long 200 000 vatu mo ol memba moa long 100 000 vatu.
    Niu Air Vanuatu board ia, hemi disaed blong oli kasem siting aloens nomo.

    Long Mandei 6 november 2017, Minista blong internal affairs, Alfred Maho, mo hae Komisiona blong Australia Jenny Da Rin, mo komisiona blong polis Albert Nalpini oli officialy openem tri haus blong polis we oli renovetem long Port Vila.

    sapot blong Kavman blong Australia long renovasen blogn tri haus blong polis tru aot long Vanuatu. Prokram blong Australia tropical cyclone Pam recovery, long wan total blong 21 haus blong polis we bai oli riparem mo renovetem, 7 haus long Port Vila mo 14 i stap long Tanna.

    Ae komisiona blong Australia Jenny Da rin i talem se "haus ia oli pat blong broader prokram blong riparem 63 pablik bilding we bai oli mekem gud mo bai i strong"

    " Renovasen ia , kavman tru long pablik wok dipartmen i managem mo lokal kontracta oli komplitim hemi sapotem lokal bisiness mo community mo krietem wok mo bildim ekonomik" Jenny Da Rin i kontinu blong Talem.

     

    Total valu blong projek blong haus blong polis hemi 102 million blong Vatu. 

    Praem Minista Charlot Salwai hemi talem long Ambassada blong China long Vanuatu Lui Quan during long tu separate okasen long wik ia se Vanuayu hemo komitim hem blong maintenem sapot blong hem blong maintenem sapot blong hem long wan China Polisi. Mr Salwai i mekem Komen blong hem during long ofisol presentasen blong  Vanuatu during log mini gem we i stap long wednesdei naet long Vanuatu nasonal konvensen centa.

    "Yumi more komited long wan china polisi" Mr Salwai i talem long Mr Lui Quan. Mr Salwai i talem tu se Vanuatu Taiwan hemi ko araon long rigen wetem check, be Kavman bai i kontinu blong maintenem sapot blong wan China Polisi. Mr Salwai hemi talem se tru long stron sapot komitmen blong Vanuatu long China wan polisi. Mr Salwai hemi talem se tru long stron komitmen blong Vanuatu long China wan polisi. China hemi kontribut bigwan long ekonomik mo divilopmen blong kaontri. Long yia ia pipol blong ripablik blong China i handem ova bigfala wof blong saot pacifik we i stap long luganville, mo handing ova blong nui praem minista ofis mo niufala stadium blong hostem mini gem long nekis manis. China bai i givim training long ol althletes blong 5 manis  long China redi from mini gem. China hemi also bildim rod long aelan blong Tanna mo long Malekula.

    Mr Salwai hemi reiterate bakeken sapot long kavman blong hem long morning ia during long saening blong kontrak blong maintenance blong Vanuatu Nasonal Konvensen centa, unda long kontrak, China bai i provedem 8 chinese blong oli trainem lokal Ni Van hao blong maintenem centa.

     

    Mr Lui Quan i talem se kavman blong hem bai appreciatem caren posisen blogn Vanuatu long China Wan Polisi. Hemi talem se Taiwan hemi ricivim klia message from China long China wan polisi. Mr Lui Quan hemi talem se maintenance blong Vanuatu Nasonal Konvensen Centa hemi very importantfrom hemi bigfala bilding long saot pacifik aelan kaontri mo Vanuatu hemi able blong hostem intanasonal iven.

    UNDP, hemi smendem 5 krik blong aelan blong Epi blong mekem se long ren taem, bae ol trak inomo kat problem blong krosem riva taem we hemi ron. Fes krik istap nomo long Rovo Bay mo hemi go kasem Saut West. Ol faev krik ia taem we ikat ren be trak inomo save krosem blong kam long Lamen Airport. Ol pikinini bae oli no kasem go long Epi High School. Long namba 31 oktoba praem minista Charlot Salwai, minista blong climate Change, Ham Lini, minista we hemi responsibol blong ol provins, Alfred Maoh wetem representative blong UNDP, oli bin go long Epi blong openem 5 krik we oli putum smen long olgeta. Long saed saed blong rod stat long Rovo Bay igo kasem Saut West Epi, ol pipol, oli flasem rod wetem flao. Long ol vilej, pipol istap long saed blong rod blong saksakem hand long delegesen mo talem tankiu long gavman blong Vanuatu mo UNDP from projek ia. Long ol vilej tu, pipol i welkamem delegesen wetem ol frut olsem kokonas, wota melel, banana mo mango. Long sam vilej, delegesen i risivim wetem long saed blong kastom mo kastom welkam.
    Mr Salwai, hemi talem tankiu long UNDP blong hemi save helpem aelan blong Epi wetem ol projek ia. Hemi talem se gudfala rod akses, hemi veri impoten long developmen blong Vanuatu mo aelan olsem Epi. Praem Minista Salwai i talem se pipol blong Epi, oli laki blong oli save part blong mani projek blong UNDP ia mo askem olgeta blong oli lukautem gud ol smen rod. Epi, hemi bin laki blong hemi benefit blong projek blong climate change we oli kolem Pacific Adaption to Climate Change. Projek we delegesen blong praem minista igo openem ia, oli pat blong UNDP projek we total mani blong hem, hemi ova 800 milien vatu mo oli kolem Vanuatu Costal Adaption Project, VCAP.

    Wan smol aelan blong Not blong Vanuatu we pipol ino tokbaut tumas, Merelava be hemi mekem nem blong Vanuatu, hemi raonem wol  long saed blong beach voley mo teibol tenis. Nara aelan blong Torba provins we hemi mekem nem blong Vanuatu i raonem wol long saed blong sport, hemi Motalava long saed blong beach voley wetem Linlin. Linlin hemi bringim Vanuatu long wol level we i mekem se tede ful wol i save Vanuatu taem we hemi winim wol champion, Brazil mo karem gold medal. Long Mini gem blong nekis manis, hae hop istap wetem Linlin mo tim blong hem blong difendem kala blong Vanuatu mo winim gold medal. Merelava hemi leftemap nem blong Vanuatu tu taem Anolyn Lulu wetem tim blong hem, oli winim gold meda long saed blong teibol tenis. Anolyn Lulu wetem Priscila Tommy we tufala tugeta i kamaut long smol aelan blong Merelava tufala i talemaut long Gavman Website se tim blong teibol tenis, hemi redi fulwan blong winim gold medal long mini gem long nekis manis long Port Vila.

    Praem minista Charlot Salwai nao, hemi kam patron blong beach voley stat long yestede. Mr Salwai i askem pipol mo ol minista blong stap bihaenem ol atlet blong Vanuatu long taem blong mini gem. Hemi talem se sapos, hemi kat taem naoia kasem taem Vanuatu, hemi go long kompetisen long taem blong mini gem, bae hemi go watchem tim blong beach voley blong man mo woman long taem blong trening.

    Long namba 1 Novemba, i bin kat wan kakae we oli oganaesem long National Convention Center blong presentem ol atlet we bae oli difendem kala blong Vanuatu long taem blong mini gem long nekis manis. Long taem blong kakae ia, ol oganaesa oli mekem mekem wan wan minista, hemi kam patron blong ol difren disiplin. Mr Salwai hemi kam patron blong ol gold medalist blong beach voley. Long taem ia, praem minista, hemi askem pipol blong Vanuatu mo spesiali ol minista blong gavman blong oli sapotem ol atlet blong Vanuatu. Hemi talem long ol atlet se Vanuatu istap wetem olgeta long taem blong trening mo long taem blong kompetisen.
    Hemia i tok tok blong Mr Salwai igo long ol atlet:
     
     
    "Gud evening long yufala evriwan!

    Yumi kat 32 dei nomo I stap bifo Pasifik Mini Gems I ofisili Open. Wael yumi stap luk fowod long ofisel Opening, mi wantem yumi luk bak long wokbaot blong yumi blong kam kasem tedei:

    Long February namba 10, 2011, Praem Minista long taem ia, Hon. Sato Kilman hemi bin saenem mo komitim kaontri long hosting blong Pasifik Mini Gems. Olsem rikwaemen blong Pasifik Gems jata, hem i bin karem sapot blong lida blong oposisen we long taem ia hemi Hon. Edward Natapei, Minista blong Yut mo Sports, Hon Moking Stephens mo Lord Mayor blong Host City we hemi Excellency Willie Satearoto. Yumi aknoledgem olgeta ia mo sherem wan 1minit silence blong 2 long tufala we I no longer stap wetem yumi, Late Hon. Edward Natapei mo Late Moking Stephens.

    Long taem ia kasem mi tekem ap ofis, kavman komitmen mo sapot I bin slo be tudei mi wantem talem bikfala tankiu long Council blong ol Minista mo Paliament espesili wetem sapot blong Spika mo lida blong oposisen, kavman hemi mitim ful faenansol oblikesen olsem we I stap long host agriment. Tudei yumi luk se kaontri hemi redi blong not onli hostem wan saksesful gem be hemi redi blong no patisipet nomo be blong jalensem ol pawa haos blong spot long Pasifik.

    Gems ia mi save talem se bai hemi wan difren gem from hemi fes taem we Kavman hemi fuli involvem hem blong priperem wan venue mo priperem wan tim. Hemia, mi wantem talem bikfala tankiu long Kavman blong pipol’s ripablik blong China blong patnasip we yumi save kat wetem olgeta blong sapot long venue wetem piperem wan Tim Vanuatu.

    Long Tim Vanuatu, Council of Minista oli bin apruvum fands blong mek sua se I kat broadcast blong gems truaot long Vanuatu. So bai hol kaontri oli watjem yufala. Be praod se yufala I reprisentem kaontri. Tru long inisietif mo endorsement blong Kaonsel blong ol Minista, Nasonal Ambasada prokram ia hemi soem se kavman hemi bihaen long yufala. Mi bilif se I kat wan Legasi plan we Pasifik Gems Otoriti I stap priperem blong kam blong COM I endorsem.  Mi hop se insaed long plan ia, yumi kat wan long tem visen blong mekem sua se ol jampion blong Pasifik Mini Gems ia, bai kavman hemi kontinu blong wok wetem VASANOC long ol inisietif mo insentif blong mekem sua se standed blong spot bai I kontinu blong impruv- I no long ol venue mo atlet nomo be long PE insaed long skuls mo skul gems, long ol manejment mo kojing tu mo hao yumi okanaesem ol nasonal gems. Long Pasifik gems ia, yumi tekem Janis ia blong  iusum Pasifik mini Gems ia olsem wan steping ston blong putum sam atlet blong yumi blong kompit mo rikognaes long Olympik Gems long 2020 long Japan.

    Wetem toktok ia, mi stap wantem wisim yufala Tim Vanuatu gudlak long ol trening blong yufala. Olsem Patron blong Bij Volibol tru long ambasada prokram, mi save finis se wan Gold I secured so mi stap apil long wanwan Minista blong yufala I wok had wetem ol federesen blong yufala blong karem sam medal tu.

    Tankiu".

     
     
    Zone contenant les pièces jointes